Onderzoek: voorbereiding en motieven die leiden tot de kolonisatie van de Congo Vrijstaat.

Beste leerlingen

Vorige les hebben we gehad over het historisch begrip modern of koloniaal imperialisme. De volgende les gaan we wat dieper in op dit historisch begrip aan de hand van een casus uit ons eigen verleden: de Congo Vrijstaat van Leopold II. De figuur van Leopold II zorgt nu nog steeds voor veel ophef!

Als voorbereiding naar de les toe, wil ik dat jullie alvast het artikel lezen hieronder toegevoegd.

Het vroegste verleden van koloniaal Congo is tot nu toe nooit verfilmd

Hollywood herinnert zich nog de afgehakte handjes

14/09/2014

Met Harry Belafonte denkt Martin Scorsese na over een televisieserie over Leopold II. Het officiële België zet zich best al schrap: dit kan nooit een erg opwekkend verhaal worden.

 

Krijgt de Vlaamse televisie al niet genoeg van de Belgische monarchie, nu trekt ze ook de aandacht in Hollywood. Toch volgens welingelichte websites als Deadline en Indiewire: filmmaker Martin Scorsese en muzikant Harry Belafonte willen een televisieserie over koning Leopold II.

Scorsese en Belafonte denken aan een miniserie, waarvoor ze zich nu aan het documenteren zijn. Scorsese (70), die onder meer Taxi Driver en Goodfellas draaide, is nu vooral producer, maar wil de afleveringen zelf regisseren. In zijn films is politiek vaak in de achtergrond aanwezig, met, zeker in zijn latere werk, politieke corruptie als thema. Zanger Belafonte (85) is al zijn leven lang politiek geëngageerd, onder meer in de zwarte burgerrechtenbeweging en als links activist.

Hun Leopold-project zal ongetwijfeld de nadruk leggen op het kolonialisme van de tweede koning der Belgen. Zijn harde bewind leidde al rond 1904 tot veel protest, vooral in de VS en Groot-Brittannië.

Het was de eerste mensenrechtencampagne in de geschiedenis. Het iconische beeld van kinderen met afgehakte handjes is nog altijd dominant in de publieke perceptie.

Niet dat Leopold – die nooit een voet zette in Congo – zoveel mensen liet afslachten of een genocide beoogde. Hij werd er schatrijk van, waardoor hij in Brussel en Oostende tal van openbare werken kon financieren.Wat Scorsese en Belafonte precies voor ogen staat met hun project, moet nog blijken.

Deze les gaan jullie zelf aan de slag met behulp van zowel didactische filmfragmenten als een aantal historische bronnen. Jullie zullen in groepswerk volgende hoofd- en deelvragen moeten beantwoorden.

1. Hoe bereidde Leopold II de kolonisatie van het Congo-bekken diplomatiek voor? (bron 1 t.e.m. 4 )

bron 1. Opschrift van het geschenk (een presse-papier uit marmer van de Agora in Athene) van Leopold II aan Frère-Orban, minister van Financiën, 1860.

“Il faut à la Belgique une colonie.”

Waarom was Leopold II – als koning – uit op een kolonie? Welke motieven zouden een rol gespeeld kunnen hebben?

bron 2. Leopold II in een brief aan de Belgische diplomaat Greindl na een mislukte poging om de Filippijnen van Spanje over te kopen, 06/10/1873.

“Ons doel is niet tegen elke prijs te onderhandelen. Wij willen en zoeken enkel een goede zaak. Indien dit nu niet mogelijk is in voordelige omstandigheden, zal het nuttig en wijs zijn te wachten.”

Uit: L. Greindl, A la recherche d’un Etat Indépendant: Léopold II et les Philippines (1869-1875), 1962.

Waarom nam Leopold II een rustige, afwachtende houding aan?

Met welke andere Europese spelers moest hij rekening houden?

bron 3. Uit de openingsrede van Leopold II als voorzitter van de Internationale Aardrijkskundige Conferentie in Brussel, 12/09/1876. Op deze conferentie (11-14 september 1876) waren de voornaamste ontdekkingsreizigers en geografen uit de westerse wereld aanwezig. Leopold II wilde een Association Internationale Africaine (AIA) oprichten, die tot doel had om via expedities de aardrijkskundige kennis over Afrika uit te breiden.

“Het onderwerp dat ons samenbrengt, is een van de grote taken voor de mensheid: om Centraal-Afrika, het laatste deel van de aardbol dat nog niet in aanraking is gekomen met de beschaving, hiervoor te openen; de duisternis die over hele volken hangt te doorboren, is – waag ik te zeggen – een kruistocht deze eeuw van vooruitgang waardig. Ik ben verheugd vast te stellen hoe de publieke opinie haar verwezenlijking gunstig gezind is. De tijdsgeest is met ons. (…)

Het leek mij dat België een neutraal en centraal gelegen land, een geschikte plaats voor een dergelijke bijeenkomst zou zijn. (…) Is het nodig dat ik zeg dat er geen sprake is van egoïsme van mijn kant door u naar Brussel te laten komen? Nee, heren, België mag dan wel een klein land zijn, maar het is gelukkig en tevreden met zijn lot; ik heb geen andere ambitie dan het goed te dienen.”

Uit: J. Demey en R. C. F. Dhondt, Onze Tijd in documenten, 1973.

Met welke argumenten probeerde Leopold II de aanwezigen op de Internationale Aardrijkskundige Conferentie van 1876 warm te maken voor de kolonisatie van Congo?

Wat was dan het echte doel van de conferentie, georganiseerd door Leopold II?

1. Op welke manieren werd Congo voorbereid om een kolonie van Leopold II te worden?  bron 4, foto’s en 2 didactische filmfragmenten

bron 4. Leopold II in een brief aan Solvyns, de Belgische gezant in Londen, 1877.

“Wij moeten voorzichtig opereren, want we kunnen geen ruzie met de Engelsen riskeren, maar we mogen ons ook de kans niet laten ontgaan een stuk van deze schitterende Afrikaanse koek (‘ce magnifique gâteau africain’) te verwerven. Ik wil daarom 1) Stanley ontmoeten en zien of ik hem mag; 2) geld bijeenbrengen om hem in staat te stellen Congo te exploreren en stations te stichten; 3) mettertijd, wanneer de omstandigheden het toelaten, deze posten uitbouwen tot Belgische vestigingen. Van dat laatste moeten we voorlopig niets laten merken want dat zullen de Engelsen niet accepteren”.

Naar: J. L. Newman, Stanley. Ontdekkingsreiziger in Afrika, 2006.

Welke man zou Leopold II aanspreken om de kolonisatie van het Congo-bekken ter plaatse voor te bereiden?

Hoe moest die persoon het Congo-bekken voorbereiden op een kolonisatie?

Waarom moest Leopold II de kolonisatie diplomatiek voorzichtig aanpakken om geen ruzie met Engeland te krijgen?

1. Hoe kwam Congo-Vrijstaat uiteindelijk tot stand? bron 5 en 6

Bron 5: ”Bismarck aan het werk op de Conferentie van Berlijn”

In: “L ‘Illustration”, 13/01/1885

Bron 6: “Le réveillon des souverains”

Uit: “Le réveillon des souverains”, in: Le Frondeur, 20/12/1884.

                                            

Wanneer en met welke gebeurtenis werd Congo Vrijstaat opgericht ?

Aan welke bepalingen moest Leopold II zich houden zijn in kolonie?

Hieronder kunnen jullie nog een aantal links terugvinden met betrekking tot de Congo Vrijstaat en de actualiteit:

http://www.standaard.be/cnt/dmf20141002_01299913 : "Slavenhandel was normaal en alledaags: duizend jaar plundering in Afrika."


http://www.standaard.be/cnt/dmf20141002_01299885 : "Wat als Leopold II er niet in geslaagd was Congo te verwerven?"


http://www.standaard.be/cnt/dmf20140929_01293609 : "Wat gebeurde er op 10 oktober 1914 aan het front in België?"

http://www.standaard.be/cnt/dmf20141017_01327719: "Die mensen hadden hun redenen," zei Jan Jambon (N-VA) deze week over de collaboratie van Vlamingen met de nazi's.